Επίκαιρος όσο ποτέ ο Πλάτωνας: Η προσωπικότητα μιας πολύπλευρης μεγαλοφυΐας

Γράφει ο Δρ. Αυγουστίνος (Ντίνος) Αυγουστή

Κάνουμε σήμερα αναφορά στον μεγάλο φιλόσοφο-στοχαστή της αρχαιότητας Πλάτωνα, μέσα από την «Πολιτεία», για να σκιαγραφήσουμε την προσωπικότητα μιας πολύπλευρης μεγαλοφυΐας, από τις μεγαλύτερες μορφές της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.

Ο Πλάτωνας γεννήθηκε στην Αθήνα (427 π.Χ. – 347 π.Χ) και ήταν ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη. Το έργο του με τη μορφή φιλοσοφικών διαλόγων (έχει σωθεί ολόκληρο), άσκησε τεράστια επιρροή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και γενικότερα στη δυτική φιλοσοφική παράδοση μέχρι και σήμερα. Κύριος οικοδόμος της φιλοσοφίας, οδηγητής είτε προάγγελος μεταγενεστέρων προσβάσεών της, εμπνευστής άμεσα ή έμμεσα των σπουδαιότερων κοινωνικοπολιτικών οραματισμών (Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμ. 8 σελ. 300).

Το σύνολο του έργου του, συχνά τον κατατάσσει μεταξύ των κορυφαίων παγκοσμίων προσωπικοτήτων όλων των εποχών με τη μεγαλύτερη επιρροή, μαζί με τον δάσκαλο του, Σωκράτη και τον μαθητή του, Αριστοτέλη. Ο Πλάτωνας, μεταξύ άλλων, έγραψε την «Απολογία του Σωκράτη» η οποία θεωρείται ως μια σχετικά ακριβής καταγραφή της απολογίας του Σωκράτη στη δίκη που τον καταδίκασε σε θάνατο, το «Συμπόσιο» όπου μιλά για τη φύση του έρωτα, τον «Πρωτογάρα» όπου μεταξύ άλλων θεμελιώνεται θεωρητικά η αρχή της «πρόληψης» που δεν λαμβάνει την ποινή ως απολύτως «ανταποδοτική», τον «Παρμενίδη» και τον «Θεαίτητο», όπου θεμελιώνει την αντικειμενικότητα του λόγου και της ιδέας, ενώ σε δύο μακρούς διαλόγους, την «Πολιτεία» και τους «Νόμους» περιγράφει την ιδανική πολιτεία.

Στην πλατωνική πολιτεία σημαντικότατο ρόλο έπαιζαν η παιδεία μαζί με την αξιοκρατία. Πρόκειται δυστυχώς για δύο έννοιες η σημασία των οποίων στις μέρες μας έχει σχεδόν εκλείψει! Οι άνθρωποι, λέει ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία», ζούμε φυλακισμένοι (δεσμώτες) στις αισθήσεις μας, με τέτοιο τρόπο, ώστε να αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα όπως την καθορίζουν εκείνοι.

Κάποια στιγμή μερικοί δεσμώτες, χάρη στην παιδεία και τον ορθό λόγο, απαλλάσσονται από την επιρροή των εξουσιαστών τους, και έτσι με καθαρή σκέψη μπορούν να γνωρίσουν την αλήθεια. Ο κόσμος μέσα στο σπήλαιο όπου διαδραματίζεται ολόκληρο το έργο της Πολιτείας, εκφράζει την εμμονή στα αισθητά πράγματα, όσων δηλαδή οι άνθρωποι μπορούν να αντιληφθούν μόνο με τις αισθήσεις τους, ενώ η άνοδος στον πραγματικό κόσμο και η επαφή με τις αληθινές Ιδέες κάτω από το άπλετο φως του Ήλιου, οδηγούν στην κατά τον Πλάτωνα απόλυτη αλήθεια.

Σύμφωνα με τον αλληγορικό μύθο μέσα σε ένα σπήλαιο, κάτω από τη γη, ζουν μερικοί άνθρωποι αλυσοδεμένοι, με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να έχουν επαφή και να βλέπουν μόνο τον απέναντί τους τοίχο. Πίσω τους υπάρχει αναμμένη μια φωτιά και με τον τρόπο αυτό, ό,τι δεν μπορούν να δουν, αναπαριστάνεται ως σκιά στον τοίχο που βρίσκεται μπροστά τους. Επειδή οι άνθρωποι αυτοί σε ολόκληρη τη ζωή τους τα μόνα πράγματα που έχουν δει είναι οι σκιές των πραγμάτων, έχουν την ψευδαίσθηση, ότι οι σκιές που βλέπουν πάνω στον τοίχο είναι τα ίδια τα πράγματα.

Εάν, όμως, κάποιος από τους αλυσοδεμένους ανθρώπους του σπηλαίου κατορθώσει να ελευθερωθεί και να δει τα πράγματα ως έχουν, θα αντιληφθεί την πλάνη στην οποία ζούσε όσο ήταν μέσα στη σπηλιά … Κατά τον Πλάτωνα, ο απελεύθερος δεσμώτης είναι ο φιλόσοφος, ο οποίος βλέπει τα ίδια τα όντα, τις ιδέες, και όχι τα ψεύτικα-απατηλά είδωλά τους. Για τον Πλάτωνα, υπάρχει πάντα η δυνατότητα απεμπλοκής των αλυσοδεμένων ανθρώπων από τις πλάνες τους. Για να το πετύχουν, όμως, χρειάζεται να πετάξουν από το σώμα τους τις αλυσίδες της σκλαβιάς και να εμπιστευθούν τις δικές τους δυνάμεις.

Ο μύθος του σπηλαίου διδάσκει πως οι άνθρωποι, από αρχαιοτάτων χρόνων ως σήμερα, ζουν φυλακισμένοι στα σώματά τους, μέσα στις παραισθήσεις, τις ψευδαισθήσεις και τις αυταπάτες που δημιουργούνται από τον υπέρμετρο ατομικισμό, την εξουσιομανία και την αδιαφορία για τους συνανθρώπους τους. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να επικεντρώνονται μόνο στις σωματικές τους ανάγκες και την άκριτη υπακοή σε αυτό που τους παρουσιάζεται ως το μόνον πρέπον-ορθόν, άρα και ως η μόνη επιλογή!

Παραλληλίζοντας όλο αυτό το σκηνικό με την σημερινή πραγματικότητα διαπιστώνουμε ότι μετά παρέλευση τόσων αιώνων η επιρροή των κάθε λογής εξουσιαστών παραμένει αναλλοίωτη στο χρόνο και σχεδόν τίποτε δεν έχει αλλάξει ως προς τον τρόπο που την παρουσιάζει ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» του! Το σπήλαιο του Πλάτωνα αποτελούν σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών κομμάτων και κατ΄ επέκταση και η πλειοψηφία των κυβερνήσεων, οι διεθνείς οίκοι «αξιολόγησης», χειραγώγησης και καθοδήγησης των μαζών (δανειακές συμβάσεις-μνημόνια, τοκογλύφοι, κ. ά) και γενικά κάθε λογής διαμορφωτές της κοινής γνώμης (η πλειοψηφία των Μ.Μ.Ε. ως βασικών εργαλείων της προπαγάνδας τους), που στις πλείστες περιπτώσεις προάγουν την φαυλότητα και περιθωριοποιούν τους έντιμους και πνευματικούς πολίτες!

Μοιραία ο άνθρωπος χάνει την αυτοπεποίθηση και την αυτογνωσία του και μετατρέπεται σε ένα άβολο ων, απόλυτα εξηρτημένο από τους ορατούς και κυρίως τους αόρατους διαμορφωτές του τρόπου ζωής και συμπεριφοράς του. Έτσι, περιορισμένος μέσα σε απόλυτα καθορισμένα και καθοδηγούμενα πλαίσια, μπορεί να δέχεται τα πάντα χωρίς καμία αντίδραση, αφού θεωρεί πως όλα είναι δεδομένα και τίποτε δεν μπορεί να αλλάξει.

Για τον Πλάτωνα, το αίτημα της αυτογνωσίας είναι πρωταρχικό. Ακόμη κι αν δε βρεθεί ποτέ ο φιλόσοφος-ηγέτης που θα διοικήσει την ιδανική πολιτεία, κάθε άνθρωπος χωριστά θα πρέπει να επιδιώξει τουλάχιστον να ρυθμίσει το πολίτευμα της ψυχής του. Και ο μόνος τρόπος να γνωρίσουμε την αλήθεια είναι η αποτίναξη των δεσμών των ψευδαισθήσεων μας, αλλά και των δεσμών των ποικίλων παγκόσμιων και εγχώριων εξουσιαστών, που αφήνουν ν’ αντιλαμβανόμαστε μόνο τα αντίγραφα και τις απατηλές σκιές της πραγματικότητας …


Υ.Γ.: Όπως γράφει και ο αλησμόνητος Λιβανέζος ποιητής Λαλίλ Γκιπράν: «Οι πιο αξιολύπητοι απ’ όλους τους ανθρώπους είναι αυτοί πού μετατρέπουν τα όνειρα τους σε ασήμι και χρυσάφι».

Ο Δρ. Αυγουστίνος (Ντίνος) Αυγουστή είναι Επίκουρος καθηγητής στο Τ.Ε.Ι. Λάρισας
Από το Μονάγρι Λεμεσού
[email protected]