Οι Ορφικοί ύμνοι των ηλιακών θεοτήτων

Ανάγλυφο: Μετόπη από το Ναό της Αθηνάς στην Τροία VIII, απεικονίζοντας το θεό Ήλιο (390 π.Χ.). Βρίσκεται στο Altes Museum (Berlin). Ήταν από τα πρώτα ευρήματα του Heinrich Schliemann.

Πρώτη ηλιακή θεότητα, της οποίας τον ορφικό ύμνο θα εξετάσουμε, αποτελεί –όπως είναι αναμενόμενο– ο πανόπτης Ήλιος. Θα ακολουθήσουν οι ύμνοι προς τον Φοίβο Απόλλωνα και προς την Ηώ, τη ροδοδάκτυλη Αυγούλα, όπως την ονομάζει ο Όμηρος στα έπη του, την οποία και συγκατέλεξα ανάμεσα στις ηλιακές θεότητες, αφού είναι εκείνη που με το άρμα της προηγείται του αδερφού της, του Ήλιου και ανοίγει τον ουράνιο δρόμο του...

Ο Ήλιος ήταν γιος του Τιτάνα Υπερίωνα και της Τιτανίδας Θείας (ή Ευρυφάεσσας) και αδερφός της Σελήνης και της Ηούς. Με το πύρινο άρμα του που το έσερναν τα τέσσερα φτερωτά άλογα, Πυρόεις, Ηώος, Αίθων και Φλέγων, σηκωνόταν από την ανατολή και χανόταν στη δύση, καθώς βουτούσε στα νερά του Ωκεανού, σκορπίζοντας το φως στους θνητούς και τους αθάνατους.

Ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους ανθρώπους με μεγάλες τιμές για το πολύτιμο δώρο του, που συνδεόταν με την ίδια τη ζωή. Πήρε γυναίκα του (κατά τον Ησίοδο στη «Θεογονία» του) την Ωκεανίδα Περσηίδα, με την οποία απέκτησε το βασιλιά της Κολχίδας, Αιήτη, τη μάγισσα Κίρκη, την Πασιφάη (τη γυναίκα του Μίνωα) και τον Πέρση. Επίσης, είχε πολλά παιδιά κι από άλλες γυναίκες: από την Ωκεανίδα Κλυμένη γεννήθηκαν οι τρεις ή πέντε Ηλιάδες (Αιγιάλη, Αίγλη και Αιθερία ή Ηλία, Φοίβη, Μερόπη, Διωξίππη και Αιθερία) και ο Φαέθων• από την Ωκεανίδα Νέαιρα η Λαμπετία και η Φαέθουσα• από τη Ρόδη (την κόρη του Ποσειδώνα και της Αλίας ή της Αφροδίτης ή της Αμφιτρίτης) οι επτά Ηλιάδες (Όχιμος, Μακαρέας, Κέρκαφος, Ακτίνας, Τρίοπας, Τενάγης και Κάνδαλος) και η Ηλεκτρυώνη• από τη Ναυσιδάμη ή την Υρμίνη ο ήρωας Αυγείας.

Επίσης, κάποιοι συγγραφείς τον θεωρούσαν πατέρα των Ωρών από τη Σελήνη (αν και σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή ήταν κόρες του Δία και της Τιτανίδας Θέμιδας) και των Χαρίτων από τη νύμφη Αίγλη (παρόλο που από τους περισσότερους αναφέρονται ως κόρες του Δία και της Ωκεανίδας Ευρυνόμης ή –κατά μια παράδοση– του Διονύσου και της Αφροδίτης).

Εἰς Ἥλιον / To the Sun (Helios)

Ορφικός Ύμνος 8
(θυμίαμα: λιβανομάνναν)

Aρχαίο κείμενο:
Κλῦθι μάκαρ, πανδερκὲς ἔχων αἰώνιον ὄμμα,
Τιτὰν χρυσαυγής, Ὑπερίων, οὐράνιον φῶς,
αὐτοφυής, ἀκάμας ζώιων ἡδεῖα πρόσοψι,
δεξιὲ μὲν γενέτωρ ἠοῦς, εὐώνυμε νυκτός,
κρᾶσιν ἔχων ὡρῶν, τετραβάμοσι ποσσὶ χορεύων,
εὔδρομε, ῥοιζήτωρ, πυρόεις, φαιδρωπέ, διφρευτά,
ῥόμβου ἀπειρεσίου δινεύμασιν οἶμον ἐλαύνων,
εὐσεβέσιν καθοδηγὲ καλῶν, ζαμενὴς ἀσεβοῦσι,
χρυσολύρη, κόσμου τὸν ἐναρμόνιον δρόμον ἕλκων,
ἔργων σημάντωρ ἀγαθῶν, ὡροτρόφε κοῦρε,
κοσμοκράτωρ, συρικτά, πυρίδρομε, κυκλοέλικτε,
φωσφόρε, αἰολόδικτε, φερέσβιε, κάρπιμε Παιάν,
ἀιθαλής, ἀμίαντε, χρόνου πάτερ, ἀθάνατε Ζεῦ,
εὔδιε, πασιφαής, κόσμου τὸ περίδρομον ὄμμα,
σβεννύμενε λάμπων τε καλαῖς ἀκτῖσι φαειναῖς,
δεῖκτα δικαιοσύνης, φιλονάματε, δέσποτα κόσμου,
πιστοφύλαξ, αἰεὶ πανυπέρτατε, πᾶσιν ἀρωγέ,
ὄμμα δικαιοσύνης, ζωῆς φῶς• ὦ ἐλάσιππε,
μάστιγι λιγυρῆι τετράορον ἅρμα διώκων•
κλῦθι λόγων, ἡδὺν δὲ βίον μύστηισι πρόφαινε.

Νεοελληνική απόδοση:
Άκουσε μακάριε, που έχεις αιώνιο μάτι και βλέπει τα πάντα,
Τιτάνα που λάμπεις σαν χρυσός, Υπερίωνα, ουράνιο φως,
αφ’ εαυτού γεννημένε, ακούραστε των ζώων γλυκό θέαμα,
δεξιέ γεννήτορα της αυγής, αριστερέ γεννήτορα της νυκτός,
που έχεις τη συνένωση των εποχών και χορεύεις με τέσσερα πόδια (ο δημιουργός των τεσσάρων εποχών του έτους),
γρήγορε, ορμητικέ, πύρινε, με χαρωπό βλέμμα, διφρηλάτη,
που διέρχεσαι την οδό του απέραντου ρόμβου με περιστροφικές κινήσεις
που καθοδηγείς τους ευσεβείς στις καλές πράξεις και στους ασεβείς επιδεικνύεις δυσμένεια,
που έχεις χρυσή λύρα και σέρνεις τον αρμονικό δρόμο του κόσμου,
που επισημαίνεις τα καλά έργα, νέε που τρέφεις τις εποχές,
κυρίαρχε του κόσμου, αυλητή, που διατρέχεις δια του πυρός και περιστρέφεσαι κυκλικώς,
που φέρεις το φως και εμφανίζεσαι με ποικίλες μορφές, που φέρεις τη ζωή, καρποφόρε Παιάνα,
αειθαλή, αμόλυντε, πατέρα του χρόνου, αθάνατε Δία,
καθαρέ, λαμπερέ σε όλους, που είσαι το περιφερόμενο κυκλικώς μάτι του κόσμου,
που σβήνεις και λάμπεις με ωραίες φωτεινές ακτίνες,
δείκτη της δικαιοσύνης, που αγαπάς το νερό, δεσπότη (κύριε) του κόσμου,
φύλακα της αλήθειας, αιώνιε υπέρτατε, βοηθέ σε όλους,
οφθαλμέ της δικαιοσύνης, φως της ζωής• ω εσύ που οδηγείς τους ίππους,
που κατευθύνεις με λιγυρό μαστίγιο τέθριππο (με τέσσερα άλογα) άρμα•
άκουσε τους λόγους και φανέρωσε στους μυημένους γλυκιά ζωή.

Αγγλική μετάφραση (translated by Th. Taylor):
Hear golden Titan, whose eternal eye
With broad survey, illumines all the sky.
Self-born, unwearied in diffusing light,
And to all eyes the mirrour of delight:
Lord of the seasons, with thy fiery car
And leaping coursers, beaming light from far:
With thy right hand the source of morning light,
And with thy left the father of the night.
Agile and vig'rous, venerable Sun,
Fiery and bright around the heav'ns you run.
Foe to the wicked, but the good man's guide,
O'er all his steps propitious you preside:
With various founding, golden lyre, 'tis mine
To fill the world with harmony divine.
Father of ages, guide of prosp'rous deeds,
The world's commander, borne by lucid steeds,
Immortal Jove, all-searching, bearing light,
Source of existence, pure and fiery bright:
Bearer of fruit, almighty lord of years,
Agil and warm, whom ev'ry pow'r reveres.
Great eye of Nature and the starry skies,
Doom'd with immortal flames to set and rise:
Dispensing justice, lover of the stream,
The world's great despot, and o'er all supreme.
Faithful defender, and the eye of right,
Of steeds the ruler, and of life the light:
With founding whip four fiery steeds you guide,
When in the car of day you glorious ride.
Propitious on these mystic labours shine,
And bless thy suppliants with a life divine.

Γ.Μ.Γ.