Τι θα έκανε ο Σωκράτης με την Ελλάδα;

Λόγω της Ελληνικής μου καταγωγής παρακολουθώ το ελληνικό δράμα με ένα μείγμα σύγχυσης, ανησυχίας και συμπάθειας. Είχα πιστέψει αφελώς ότι η αδυναμία μου να καταλάβω τι συμβαίνει οφείλεται στο ότι δεν είμαι οικονομολόγος, όμως τώρα συνειδητοποιώ ότι ούτε οι οικονομολόγοι καταλαβαίνουν!

Ωστόσο, άρχισα να αναρωτιέμαι τι θα έλεγε για όλα αυτά ο σπουδαιότερος αρχαίος Έλληνας, ο Σωκράτης.

Μια σύντομη εισαγωγή: Ο Σωκράτης (γεννήθηκε περίπου το 470 π.Χ., πέθανε το 399 π.Χ.), ήταν Αθηναίος πολίτης και θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της Δυτικής φιλοσοφίας. Αν και κανένα γραπτό του δε σώζεται, γνωρίζουμε πολλά για αυτόν από τα ευνοϊκές περιγραφές των μαθητών του, όπως του Πλάτωνα.

Ο Σωκράτης εκτιμάται ιδιαίτερα χάρη στον τρόπο με τον οποίο, αντί να διαλογίζεται πάνω σε ένα ερώτημα, ρωτούσε τον εαυτό του και άλλους προκλητικές ερωτήσεις με σκοπό να ανακαλύψει την αλήθεια.

Κατάφερε εν τέλει να θυμώσει τους Αθηναίους ηγέτες αρκετά ώστε να τον αναγκάσουν να αυτοκτονήσει πίνοντας κώνειο. Το κουράγιο του και η αφοσίωσή του στην αλήθεια τον έκανε έκτοτε πολύ αγαπητό σε όλον τον κόσμο.

Οπότε τι θα έκανε ο Σωκράτης; Επιτρέψτε μου να προτείνω πέντε πράγματα.

Το πρώτο είναι ότι θα αναζητούσε την αλήθεια του πράγματος. Μου φαίνεται ότι μας προσφέρουν δύο ξεχωριστές και αταίριαστες αφηγήσεις.

Από τη μία έχουμε την εικόνα ευγενών Ελλήνων, που καθοδηγούνται σήμερα από νεαρούς ηγέτες οι οποίοι δε φαίνεται να φοράνε γραβάτες και που υψώνουν το ανάστημά τους εκ μέρους ενός φτωχού λαού απέναντι σε μια συμμαχία ανδρών και γυναικών με κουστούμια που εκπροσωπούν τους πλούσιους βορειοευρωπαίους και τις άπληστες τράπεζες.

Με την πλευρά των Αθηναίων συντάσσεται η όλο και πιο εμφανής δυσπραγία των φτωχών και το ηρωικό βάρος της ελληνικής ιστορίας (χρειάζεται να θυμίσω ότι για χιλιετίες η λέξη Έλληνας έχει συνδεθεί με τη λέξη «ήρωας»;).

Στην άλλη πλευρά έχουμε υπεύθυνες και κορυφαίες προσωπικότητες από οικονομίες που σε γενικές γραμμές λειτουργούν σωστά και μας υπενθυμίζουν ότι τεράστια ποσά έχουν δοθεί και έχουν χαθεί, σε σημείο που οι Έλληνες δεν μπορούν πια να πληρώσουν ούτε τους τόκους των τόκων που χρωστάνε.

Και με την πλευρά των βορειοευρωπαίων και του κατεστημένου βρίσκεται και το επιχείρημα που δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι η συγχώρεση των κακοπληρωτών θα προσέβαλλε όσες χώρες έχουν εφαρμόσει οδυνηρές μεταρρυθμίσεις και θα ενθάρρυνε τις προβληματικές οικονομίες να εγκαταλείψουν κάθε σκέψη οικονομικής υπευθυνότητας.

Δεύτερον θα εγκαλούσε τη νοοτροπία μας. Ένα από τα προβλήματα των δημοκρατιών (χρειάζεται να αναφέρω ότι κι αυτές είναι άλλη μια ελληνική ιδέα;) είναι ότι πριν κάνουν οτιδήποτε οι ηγέτες τους πρέπει πρώτα να αναλογιστούν το λαό. Με κάθε ενέργειά τους έρχεται η ερώτηση: «τι εντύπωση θα κάνει αυτό στους δικούς μας; Θα μου κοστίσει ψήφους;» Και δε χωρεί αμφιβολία ότι αυτό συμβαίνει κατά κόρον και στις δύο πλευρές. Ο κίνδυνος με αυτή τη στάση είναι ότι βλάπτει και την αλληλεγγύη και την κοινή λογική. Δεν μπορώ να φανταστώ το Σωκράτη να το καταπίνει αυτό.

Τρίτον, νομίζω ότι θα αμφισβητούσε τα οράματα. Και οι δύο πλευρές έχουν ένα ρομαντικό όραμα. Από τη μία υπάρχει το μεταπολεμικό όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης, ενός συνεχούς, ειρηνικού υπερκράτους που θα εκτείνεται από τη Βαλτική ως τη Μεσόγειο.

Ρομαντικές ιδέες όμως υπάρχουν και στην άλλη πλευρά και κανείς δεν το κάνει καλύτερα αυτό από τους Έλληνες: ας σκεφτούμε τον πατριωτισμό, τον εθνικισμό, τη δόξα που ήταν η Ελλάδα. Νομίζω ότι ο Σωκράτης δε θα έδειχνε επιείκεια για την αφέλεια κανενός εκ των δύο οραμάτων.

Τέταρτον, νομίζω ότι θα επέρριπτε ευθύνες. Υπάρχουν λωποδύτες παντού απ” ό,τι φαίνεται. Φαίνεται να υπάρχει μία ελίτ Ελλήνων που περιχαρείς φοροδιέφευγαν και εξαφάνισαν δισεκατομμύρια ευρώ. Ανώνυμοι τραπεζίτες δάνεισαν με περισσό κυνισμό χρήματα σε ανθρώπους που ήξεραν ότι δεν μπορούσαν να ξεπληρώσουν.

Άντρες και γυναίκες δημιούργησαν το όχημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς να σκεφτούν να το εφοδιάσουν με ζώνες ασφαλείας ή φρένα. Οι πλούσιοι λαοί της βόρειας Ευρώπης που ζουν άνετα και δε θέλουν τίποτα άλλο από το να γίνουν πιο πλούσιοι και να ζουν πιο άνετα. Ο Σωκράτης δεν ήταν άνθρωπος που θα υπάκουε σιωπηλά στους κανόνες· μάλλον για αυτό τον θεώρησαν τόσο ανυπόφορο και τον ξεφορτώθηκαν οι σύγχρονοί του.

Τέλος, πιστεύω ότι ο Σωκράτης θα έκανε ερωτήσεις που θα μας ανάγκαζαν να σκεφτούμε τη συνολική εικόνα. Δε θα έπρεπε αυτό το ατυχές γεγονός να μας οδηγήσει στο να ξανασκεφτούμε το όλο ευρωπαϊκό οικοδόμημα; Ενωμένη άμυνα, σίγουρα – ήταν ποτέ πριν πιο αναγκαία από τώρα; Μία ένωση αξιών, ίσως.

Αλλά μια ενοποιημένη οικονομία για όλα τα μέτρα; Ένα ενοποιημένο νομικό πλαίσιο για τόσες διαφορετικές κουλτούρες; Και σε τι θα μας ωφελήσει εάν η Ελλάδα τιμωρηθεί βάναυσα για τις οικονομικές της αστοχίες; Νομίζω ότι ακούω το Σωκράτη να μας καλεί να τα ξανασκεφτούμε όλα από την αρχή.

Μπορώ λοιπόν εύκολα να φανταστώ το Σωκράτη να ρωτά ερωτήσεις χωρίς οίκτο και να κάνει πολύ κόσμο να νιώθει άβολα. Όλα καλά αλλά το πρόβλημα είναι ότι ο Σωκράτης έζησε στην άλλη πλευρά του Χριστιανισμού. Και αυτό που βρίσκω ότι έλειπε από τις βιαστικές και αδίστακτες ανακρίσεις του ήταν η συμπόνια.

Ζούμε ένα χάος αλλά όχι απλά ένα αφηρημένο, φιλοσοφικού χαρακτήρα, ή απλά οικονομικό χάος· είναι ένα ανθρώπινο χάος μέσα στο οποίο χάνονται ελπίδες και ζωές. Όχι, εμένα ως Χριστιανό μου φαίνεται ότι όταν σε μία διαμάχη πρέπει να διαλέξουμε μεταξύ του να απονείμουμε δικαιοσύνη και να προσφέρουμε συμπόνια, η ψήφος μας πάει στη συμπόνια. Ο Ιησούς είναι πάντα το φαβορί σε σχέση με το Σωκράτη.