Θεόφιλος Βέϊκος
Ἀυτάρ ἐγώ παλίνορσος ἐλεύσομαι ἐς πόρον ὕμνων,
τόν πρότερον κατέλεξα, λόγου λόγον ἐξοχετεύων,
κεῖνον· ἔπει Νεῖκος μέν ἐνέρτατον ἵκετο βένθος
δίνης, ἐν δέ μέσῃ Φιλότης στροφάλιγγι γένηται,
ἐν τῇ δή τάδε πάντα συνέρχεται ἕν μόνον εἶναι
οὐκ ἄφαρ, ἀλλά θελημά συνιστάμεν’ ἄλλοθεν ἄλλα.
(Β 35, 1)
Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο παρουσιάζονται, γενικά συνδεδεμένες μέσα στό κείμενο τοῦ Ἐμπεδοκλή οἱ δυνάμεις Φιλότης καί Νεῖκος μοῦ φαινόταν τόσο τέλειος, ὥστε νά φαντάζωμαι ὅτι ὁ φιλόσοφος βρῆκε ἕνα θαυμάσιο ὑποκατάστατο τῆς κοσμικῆς δικαιοσύνης: ἕνα ἀκριβές καί ταιριαστό μέτρο ἰσορροπίας πάνω στό ὁποῖο σταθμίζεται τό κοσμικό γίγνεσθαι, ἀδιάφορο πρός ποιά κατεύθυνση τείνει κάθε φορά ἡ πορεία τοῦ κόσμου. Μέ βάση αὐτή τή γενική ἐντύπωση, ἦταν φυσικό νά βλέπω στό Β 35, 3-4, ὅπως ὅλοι γενικά οἱ μελετητές, τήν περιγραφή τῆς ἥττας τοῦ Νείκους κατά τή στιγμή πού ἡ δύναμη τῆς Φιλότητας ἔφθανε στό κορύφωμά της. Ἡ ἑρμηνεία αὐτή παρουσιάζεται εὔλογη ἀπό τους ἑπόμενους στίχους τοῦ ἀποσπάσματος αὐτοῦ, στούς ὁποίους διαγράφεται κίνηση ἀπό τήν πολλαπλότητα στήν ἑνότητα.
Ἀπέναντι σ’ αὐτή τήν κοινά παραδεκτήν ἑρμηνεία, ὁ Burnet πρότεινε μιάν ἄλλη, ἐντελῶς ἀντίθετη ἑρμηνεία πάνω στό Β 35, 3-4, μόνο πού δέν φρόντισε νά τήν παρουσιάση θεμελιωμένη καί νά ἐπιμείνη σ’ αὐτήν : ἐνῶ, καθώς κυριαρχεῖ ἡ Φιλοτητα στή μάζα τῆς σφαίρας, τό Νεῖκος περιβάλλει ἀπέξω τή σφαίρα αὐτή, στήν ἀντίθετη φάση τοῦ κόσμου, ὅταν δηλαδή τό Νεῖκος ἀρχίση νά εἰσέρχεται στή σφαιρόμορφη κοσμική μάζα καί νά ἀσκῆ ἐπιρροή πάνω στά στοιχεῖα, ἡ Φιλοτητα βρίσκεται στό κέντρο καί δέν βγαίνει ἔξω ἀπό τόν κόσμο τοῦ Νείκους. Τήν ἑρμηνεία αὐτή τήν προσέχει τελευταία ὁ Guthrie καί προαναγγέλλει μία ὁλοκληρωμένη καί θεμελιωμένη ἑρμηνεία τοῦ O’ Brien πού ὑπόσχεται νά ξεκαθαρίση τό ὅλο πρόβλημα τῆς σημασίας τοῦ, Β 35. Πράγματι, ὁ O’ Brien προσπαθεῖ νά παρουσιάση μιά θεμελιωμένη ἑρμηνεία τοῦ ἀποσπάσματος αὐτοῦ ἀπό τή σκοπιά πού ὑπεδειξεν ὁ Burnet. Πρέπει ὁμως νά σημειωθῆ ἀκόμα ὅτι ὁ Zeller καί ὁ v. Arnim εἶχαν παρατηρήσει ὅτι τά γεγονότα στό Β 35, 3-4 προηγοῦνται τοῦ σχηματισμοῦ τῶν θνητῶν πραγμάτων, ὅπως αὐτός περιγράφεται στό ὑπόλοιπο ἀπόσπασμα. Ὁ Ο’Brien ξεκινᾶ ἀκριβῶς ἀπ’ αὐτή τή διαπίστωση: οἱ στίχοι 3-4 περιγράφουν γεγονότα πού ἀρχίζουν πρίν τά στοιχεῖα ἀρχίσουν νά συνέρχωνται: αὐτή θά εἶναι ἡ ὥρα τοῦ ὁλοκληρωμένου Νείκους καί τότε ἀκριβῶς ἡ Φιλοτητα βρίσκεται ἕν μέση στροφάλιγγι, στό μέσο τῶν στοιχείων. Ἡ ἑρμηνεία αὐτή δίνει γενικά βάσιμη ἀπάντηση στό ἁπλό ἐρώτημα, πού πηγαίνει ἡ Φιλοτητα ὅταν κυρίαρχῆ τό Νεῖκος. Γιατί ἐνῶ εἶναι φανερό ὅτι, ὅταν ἐπικρατῆ ἡ Φιλοτητα, τό Νεῖκος ὁδηγεῖται ἐπ’ἔσχατα τέρματα κύκλου, δέν εἶναι δυνατό, ἀντίθετα, νά γίνη ἀποδεκτό ὅτι, κατά τό χρόνο πού κυριαρχεῖ τό Νεῖκος, ἡ Φιλοτητα ὁδηγεῖται κι’ αὐτή ἔξω ἀπό τόν κόσμο . Ἡ θέση τοῦ Ο’ Brien εἶναι ὅτι ἡ Φιλοτητα ὁδηγεῖται κατά τή διάρκεια τῆς κυριαρχίας τοῦ Νείκους στό κέντρο τοῦ κόσμου καί, ἀντίστροφα, ὅταν ἡ ἴδια κυρίαρχη, ἐπεκτείνεται ἀπό τό κέντρο καί ὁδηγεῖ τό Νεῖκος στήν περιφέρεια.
Ἡ μελέτη αὐτή βασίζεται εἰδικά στήν ἄποψη ὅτι ἡ δίνη ἀποτελεῖ τό καθοδηγητικό σχῆμα γιά τήν ἑρμηνεία τῶν κοσμολογικῶν γεγονότων, τά ὁποῖα συνδέονται οὐσιαστικά μέ τήν κοσμογονική φάση πού ἀπεικονίζεται στό Β 35, 3-4, καί προσφέρει μίαν ἄλλη θεμελίωση καί ἐνίσχυση τῆς ἄποψης τῶν Burnet, Guthrie καί Ο’ Brien.
Ἡ δίνη ἀποτελεῖ ἕνα ἀπό τά κύρια φυσικά πρότυπα πού ἔπαιξαν ἀποφασιστικό ρόλο στή διαμόρφωση ὁρισμένων προσωκρατικῶν κοσμολογικῶν συστημάτων. Ὁ ρόλος αὐτός ἀπηχεῖϊται ἰδιαίτερα στόν Ἀριστοφάνη,
Νέφ. 828 Δῖνος βασιλεύει τόν Δι’ ἐξεληλακὠς
Ἄν διασώζεται ἐδῶ μιά χαρακτηριστική ἀντίληψη τῆς πρώιμης ἑλληνικῆς κοσμολογίας (πράγμα πού συχνά παρατηρεῖται στίς Νεφέλες τοῦ Ἀριστοφάνη ), πρέπει νά σκεφθοῦμε ὅτι τό σχῆμα δίνη ἡ δῖνος ἐξυπηρετοῦσε τήν παράσταση ὁρισμένων κοσμολογικῶν φάσεων κατ’ ἀναλογία μίας δίνης νεροῦ ἤ ἀνέμου.
Στόν Ἐμπεδοκλή εἰδικά, ἡ δίνη μαρτυρεῖ ὅτι τό πρότυπο, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο σχεδιάστηκε ὁ κινούμενος κόσμος στήν κοσμογονική αὐτή φάση πού ἀπεικονίζεται στό Β 35, 3-4 ἦταν ἡ δίνη ἀνέμου, ἡ ὁποία ἐξυπηρετεῖ τήν παράσταση τῆς πολλαπλότητας. Ἐπιπλέον, ἡ δίνη ἦταν γενικά πολύ κατάλληλο σχῆμα γιά νά παρασταθῆ, μ’ αὐτό, τό κοσμογονικό στάδιο κατά τό χρόνο τῆς ἐξακολουθητικῆς ἐξασθένησης τῆς Φιλοτητας. Πρόκειται γιά τή φάση ἐκείνη, πού εἶναι καί ἡ πιό ρευστή, κατά τήν ὁποία ἡ σφαίρα, τό βασίλειο τῆς Φιλοτητας, μετασχηματίζεται σέ δίνη. Αὐτή ἡ ἀλλαγή δέν περιγράφεται στά σωζόμενα ἀποσπάσματα τοῦ Ἐμπεδοκλῆ. Τό κενό παρουσιάζεται καθαρά ἀνάμεσα στήν ἀπεικόνιση τοῦ Σφαίρου ὡς μίας ἰσορροπημένης σφαιρικῆς μάζας πού ὅλες οἱ συστατικές δυνάμεις της εἶναι ἴσες (Β 29,3) — κι αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ Φιλοτητα ἔχει ἐπιτύχει τήν ἐξισορρόπηση ὅλων τῶν ἀντίθετων ροπῶν μέσα στή σφαιρόμορφη αὐτή κοσμική μάζα —, καί στήν περιγραφή τῆς αὔξησης τοῦ Νείκους τοῦ ὁποίου ἡ ἐνέργεια κατορθώνει νά κλονίση τά μέλη τοῦ θεοῦ Σφαίρου καί νά τά ἐξαρθρώση, προκαλώντας σ’ αὐτά ἁλυσσωτές κινήσεις (Β 31 πάντα γάρ ἑξείης πελεμίζετο γυῖα θεοῖο). Οἱ μεταβολές αὐτές ἐξηγοῦνται βέβαια, μέ τό γεγονός ὅτι ἡ ἐνδυνάμωση τοῦ Νείκους καί ἡ ἐπιρροή του πάνω στίς συνεκτικές δυνάμεις τοῦ Σφαίρου συνεπάγεται μιά κίνηση πού χαλαρώνει καί διαλύει τίς συνεκτικές δυνάμεις τῶν στοιχείων. Πῶς γίνεται ἐν συνεχεία τό πέρασμα στή δίνη (Β 35, 3-4), δέν περιγράφεται στό κείμενο τοῦΰ Ἐμπεδοκλῆ. Ὅ,τι προκύπτει μονάχα ἀπό τους πρώτους στίχους τοῦ Β 35 εἶναι ὅτι τό κοσμικό φαινόμενο τῆς δίνης περιγραφόταν σέ προηγούμενους στίχους τοῦ ἀρχικοῦ ποιήματος καί ὅτι ἡ περιγραφή αὐτή εἶχε διακοπή μέ μιά παρένθεση. Τό ἀπόσπασμα 35 ἄρχιζει ἀκριβῶς καθώς κλείνει ἡ παρένθεση αὐτή (στ. 1-2). Τό κενό λοιπόν αὐτό ἀναπληρώνεται μέ μιά κοσμογονική φάση πού ἀποτελεῖ ἐσωτερική ἀνάγκη τοῦ κοσμολογικοῦ συστήματος τοῦ Ἐμπεδοκλῆ καί μπορεῖ νά περιγραφῆ κατά τόν ἀκόλουθο τρόπο:
Μετά τό θρίαμβο τῆς Φιλοτητας καί μέ τό πλήρωμα τοῦ χρόνου (Β 30,2 τελειομένοιο χρόνοιο), τό Νεῖκος ἄρχιζε νά ἐπενεργῆ βαθμηδόν ἀπό τήν ἐξωτερική ἐπιφάνεια πάνω στή μάζα τῆς σφαίρας καί νά τήν κινῆ. Τήν ἐπενέργεια αὐτή πρέπει νά τή δοῦμε ὡς μιά ὁμοιομερῆ καί συνεχῶς αὐξανόμενη ἀπ’ ὅλα τά σημεῖα τῆς σφαίρας δράση, πού συνεπάγεται μιά διαρκῶς αὐξανόμενη, συγκεντρικά, κίνηση τῆς μάζας τῶν στοιχείων. Ἔτσι, καθώς τό Νεῖκος ἀρχίζει νά διεισδύη ἀπό τήν ἐξωτερική ἐπιφάνεια καί νά ἀσκῆ ἐπιρροή πάνω στά στοιχεῖα, ἀναπτύσσεται βαθμηδόν μέσα στή σφαίρα μιά στροβιλική κίνηση καί ὅλη ἡ μάζα μετασχηματίζεται σιγά σιγά σέ δίνη. Τό Νεῖκος πρέπει νά κίνησε ἀρχικά τίς ἐξωτερικές περιοχές τῆς σφαίρας καί ἡ ἐπιρροή του ἔβαινε ἀνάλογα πρός τήν ὑποχωρητική κίνηση τῆς Φιλοτητας. Καθώς ὑποβάλλονται ἔτσι τά στοιχεῖα σέ κίνηση, συντελεῖται ἡ λειτουργία τοῦ ἀποχωρισμοῦ: τά στοιχεῖα διαγράφουν ὅλο καί πιό διακριτές μεταξύ τους τροχιές, ἀπαλλάσσονται ὅλο καί περισσότερο ἀπό τήν ἐπιρροή της Φιλότητας καί τίθενται ἀντίστοιχα κάτω ἀπό τήν ἐπιρροή τοῦ Νείκους. Μιά καί ἡ δίνη σχηματίζεται κατά τό πέρασμα ἀπό τόν Σφαῖΐρο στόν πολλαπλό κόσμο, εἶναι εὔλογο νά σκεφτοῦμε ὅτι κατά τόν σχηματισμό αὐτόν ἡ Φιλοτητα καί τό Νεῖκος βρίσκονται σέ μιά τελική φάση τοῦ ἀγώνα τους, κάτω ἀπό ὁρισμένες ἀναλογίες τῶν δυνάμεών τους, ἀλλά ἡ ὑπεροχή βαίνει σαφῶς αὐξανόμενη ὑπέρ τοῦ Νείκους καί εἰς βάρος ἀντίστοιχα της δύναμης τῆς Φιλότητας. Μιά τέτοια ἐξακολουθητική αὔξηση τοῦ Νείκους πείθει ὅτι τό πέρασμα στήν πολλαπλότητα δέν γίνεται μέ μιά «ἔκρηξη» ἡ «διάρρηξη» τῆς σφαίρας. Τήν τήρηση τῆς κοσμικῆς τάξης τήν ἐγγυᾶται, ἀκριβῶς ἡ δίνη, μέσα στήν ὁποία τά πάντα κινοῦνται, ἀλλά σύμφωνα μέ μιάν ἀναγκαιότητα, ἡ ὁποία ὑπαγορεύεται ἀπό τήν ἴδια τή φύση τῆς δίνης Συγκεκριμένα, ὅταν ὅλα τά συστατικά στοιχεῖα πού περικλείονται μέσα στή σφαίρα ὑποταχθοῦν κανονικά στή στροβιλική κίνηση, τό Νεῖκος ἔχει ἤδη ὑπερισχύσει καί τίθεται ὡς βάση καί κινητήρια δύναμη τῆς δίνης. Τό Νεῖκος, πού ἡ ἐπενέργεια του ξεκίνησε ἀπό τίς ἐξωτερικές περιοχές τῆς σφαίρας, ἔχει φτάσει τώρα στό ἐνέρτατον βένθος τῆς δίνης, στό κέντρο δηλαδή τοῦ κόσμου. Τά πάντα τώρα περιστρέφονται γύρω ἀπό ἕναν ἄξονα. Ἡ κίνηση ὅμως αὐτή, ὡς ἑνοποιητική, δέν μπορεῖ νά ἀποδοθῆ στό ἴδιο τό Νεῖκος. Ἑπομένως, μιά καί ἡ Φιλοτητα εἶναι ἐγκατεστημένη τώρα, περιορισμένη κατά τόν ἄξονα τῆς δίνης, ἡ ἑνοποιητική αὐτή κίνηση δέν δικαιολογεῖται παρά ὡς κατάλοιπο τῆς ἐξασθενημένης Φιλοτητας.
Ἡ δίνη λοιπόν, σύμφωνα μέ τούς ὁὅρους τοῦ κειμένου (Β 35, 3-4), ἀποτελεΐ ἕνα δυναμικό πεδίο πού ἔχει σχῆμα χοάνης:
Νεῖκος (ἐνέρτατον βένθος δίνης)
Στό κατώτατο βάθος τῆς δίνης-χοάνης, στό μοναδικό σημεῖο ἀπ’ ὅπου εἶναι δυνατό νά ρυθμίζεται ἡ κίνηση καί νά ἐλέγχεται ὅλο τό σύστημα τῆς στροβιλιζόμενης μάζας, βρίσκεται τό Νεῖκος (ἐνέρτατον βένθος). Ἀπό τήν κυρίαρχη αὐτή θέση τοῦ τό Νεῖκος κάνει τά πάντα νά στροβιλίζωνται καί νά ἀποχωρίζωνται μεταξύ τους. Ἡ δίνη ἀποτελεῖ βέβαια τήν ἀπόδειξη ὅτι τό Νεῖκος ἔχει ἐπιτύχει ἀπόλυτη ὑπεροχή μέσα στόν κόσμο, ἀλλά τά στοιχεῖα διαφοροποιοῦνται ἔχοντας ἕνα ἑνοποιητικό κέντρο, πράγμα πού σημαίνει ὅτι ἡ ἐπιρροή τοῦ Νείκους δέν εἶναι ἀπεριόριστη: ὅλες οἱ κινήσεις διαφοροποίησης ἐντάσσονται μέσα στά δρια τῆς δίνης, ἡ ὁποία ἀκριβῶς ἀποτελεῖ ἕνα αὐτόνομο καί ὀργανωμένο σύστημα κίνησης. Χωρίς τή δίνη, θά λάμβανε χώρα μιά ἀπεριόριστη δράση τοῦ Νείκους, πού θά ἔφτανε στό σημεῖο νά φέρη χάος μέσα στόν δημιουργούμενο κόσμο. Παράλληλα, οἱ κινήσεις διέπονται ἀπό μιάν ἀναγκαιότητα σύμφυτη μ’ αὐτή τήν ἴδια τήν ξεχωριστή φύση κάθε στοιχείου: μέ τή διαρκῶς αὐξανόμενη ταχύτητά τους τά στοιχεῖα ἀποχωρίζονται κατά τρόπο πού νά καταλαμβάνουν μιά διατεταγμένη θέση μέσα στό χῶρο τῆς δίνης ἀνάλογη μέ τό εἰδικό βάρος τους. Στό κέντρο καταλαμβάνουν θέση οἱ πιό βαριές συστατικές ὕλες (γῆ), πιό πάνω τό νερό, μετά ὁ ἀέρας καί ἐξωτερικά ὁ αἰθέρας (πῦρ).
Ἡ δίνη ἀποτελεῖ βέβαια ἕνα μεταβλητό καί πλαστικό σύνολο πού προαναγγέλλει ἀπό τήν ἀρχή τήν ὁλοκληρωτική ἐπικράτηση τοῦ Νείκους, ἀλλά ἡ Φιλοότητα δέν μένει ἀμέτοχη στό κοσμογονικό στάδιο πού παρουσιάζεται ἐδῶ. Διαφορετικά δέν θά εἶχε νόημα ἡ χρήση δύο διαφορετικῶν ἐκφράσεων μέ τίς ὁποιες προσδιορίζεται ἀπό τή μιά μεριά ἡ θέση τοῦ Νείκους (ἐνέρτατον βένθος δίνης) καί ἀπό τήν ἄλλη ἡ ἀντίστοιχη θέση τῆς Φιλότητας (ἐν μέσῃ στροφάλιγγι). Ἡ δίνη, λοιπόν, ὡς δυναμικό κοσμογονικό πεδίο, ἐξηγεῖται ἀπό τό γεγονός ὅτι τό Νεῖκος, καί κατά τό χρόνο ἀκόμα της μέγιστης ἀκμής τῆς δύναμής του, κατά τόν ὁποῖο ἔχει περιορίσει τήν Φιλότητα στό ἔσχατο σημεῖο τοῦ κέντρου τοῦ κόσμου, περιορίζεται ταυτόχρονα ἀπ’ αὐτήν τήν ἴδια τήν (ἡττημένη) ἀντίπαλό του. Αὐτό γίνεται σαφές ἄν σκεφτοῦμε ὅτι ἡ μάζα πού πῆρε τό σχῆμα δίνης πλαταίνει ὅλο καί περισσότερο, πράγμα πού συνεπάγεται τήν ἐξακολουθητική μείωση, ὡς πρός τό μῆκος, τοῦ ἄξονα τῆς δίνης, κατά τόν ὁποῖο ἐκτείνεται ἡ Φιλοτητα. Ἡ μείωση αὐτή ὁδηγεῖ στήν τελική ἐξαφάνιση τοῦ ἄξονα τῆς δίνης καί στόν συνακόλουθο περιορισμό τῆς Φιλοτητας σ’ ἕνα ἐλάχιστο σημεῖο-κέντρο, τό ὁποιο ἀκριβῶς περικλείεται ἀπό τό Νεῖκος.
Εἶναι φανερό πῶς ἡ δίνη ἀπεικονίζει τή φάση ἐκείνη τοῦ κόσμου κατά τήν ὁποία γίνεται χαρακτηριστικά ἀντιληπτή ἡ ἐξισορροπητική ἐναλλαγή ὑπεροχῆς τῶν δύο δυνάμεων: ἡ ἴδια ἡ φύση τῆς δίνης προϋποθέτει μιά συμμετοχή τῆς Φιλότητας (ἔστω καί διαρκῶς μειουμένη) καί μιά ἐξακολουθητική αὔξηση τῆς ἐπιρροῆς τοῦ Νείκους, ἡ ὁποία ὅμως βαίνει ὡς ἕνα σημεῖο πλήρους ὁλοκλήρωσης, μετά τό ὁποῖο ἐπέρχεται ἀναγκαστικά ἡ πτώση, ἡ διαρκής ἐξασθένηση τοῦ Νείκους. Ἡ ἴδια ἡ νομοτέλεια πού προσδιορίζει τήν κυριαρχία τοῦ Νείκους προσδιορίζει καί τήν ἥττα του.
Ἡ ἑρμηνεία αὐτή ὑπαγορεύεται ἀπό τό ἴδιο τό κείμενο μέ τήν ἀλλαγή της διάθεσης ἀπό τό ἵκετο (Νεῖκος) στό γένηται (Φιλότης).Ό Wilamowitz θεωροῦσε ἀδιανόητη αὐτή τήν ἀλλαγή. Ἦταν φυσικό οἱ ὑποψίες νά συγκεντρωθοῦν στό γένηται καί νά γίνουν προσπάθειες ἐξομάλυνσης τοῦ περάσματος ἀπό τή μία διάθεση στήν ἄλλη μέ διάφορες διορθώσεις τοῦ γένηται: γέγένηται, γέγακε, γένετο. Φαίνεται ὁμως ὅτι τό πρόβλημα πού παρουσιάζεται ἐδῶ δέν εἶναι πρόβλημα κειμένου, ἀλλά δυσκολία νά ἑρμηνευθῆ ἡ σκέψη τοῦ φιλοσόφου, ἡ ὁποία ἐκφράζεται στό κείμενο αὐτό. Διότι ἡ ἀλλαγή διάθεσης ἐξηγεῖται πολύ καλά μιά καί πρόκειται γιά μετάβαση ἀπό ἕνα γεγονός σέ κάτι ἄλλο πού ἀντιστοιχεῖ σ’ αὐτό καί πού δέν ἔχει ἀκόμα συντελεσθῆ . Τό ἵκετο ἐκφράζει ὡς πρός τό Νεῖκος ἕναν ὁριστικό χρόνο πού ἀποτελεῖ συνάρτηση τοῦ χώρου στόν ὁποιο βρίσκεται τό ἴδιο τό Νεῖκος : «ὅταν τό Νεῖκος ἔφτασε στό ἐνέρτατον βένθος τῆς δίνης» (αὐτό δηλώνει μιά ὁριστική χρονική στιγμή καί ἕναν ὁριστικά προσδιορισμένο χῶρο πού θά καταλαμβάνη τό Νεῖκος ὅσο θά διαρκῆ ἡ ἐπιρροή του), καί «ὅταν ἡ Φιλοτητα φτάνη νά βρίσκεται στόν μέσο ἄξονα τῆς δίνης» (αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ Φιλοτητα δέν προσδιορίζεται ἐδῶ σ’ ἕνα ὁρισμένο σημεῖο τοῦ μέσου, γιατί ἀκριβῶς ἡ αὐξανόμενη δύναμη τοῦ Νείκους τῆς ἀφαιρεῖ ὅλο καί περισσότερη δικαιοδοσία ἐν χώρῳ) — ἀκολουθεῖ ἡ περιγραφή γεγονότων πού ἀνάγονται στήν ἄλλη φάση τοῦ κόσμου καί πού ἀρχίζουν τή στιγμή κατά τήν ὁποια τό Νεῖκος ξεπέρασε τήν κορυφή τῆς δύναμής του. Τό γένηται, λοιπόν, ἀντίθετα ἀπό τό ἵκετο, ἐκφράζει μιά ἐνέργεια πού δέν συντελέστηκε, ἀλλά πού τείνει νά συντελεστῆ, κι αὐτό δέν ἑρμηνεύεται παρά μέ τόν μεταβλητό καί πλαστικό χαρακτήρα τῆς δίνης. Ὁ Ο’ Brien, πού δέν ἐξαρτᾶ τήν ὅλη ἑρμηνεία τοῦ κειμένου ἀπό τή δίνη ὡς ἕνα πλαστικό κοσμολογικό σχῆμα, ἀναγκάζεται νά θεωρήση τά γεγονότα πού περιγράφονται ἐδῶ σέ σχέση ὄχι μονάχα μ’ ἕναν κύκλο, ὅπως συμβαίνει μέ τό ἵκετο, ἀλλά μέ τήν ἀτελείωτη διαδοχή κοσμικῶν κύκλων. Τά γεγονότα ὁμως, τά ὁποία περιγράφονται τόσο μέ τό ἵκετο ὅσο καί μέ τό γένηται, ἀναφέρονται στή δίνη, κατά τό χρόνο τῆς ἐπικράτησης τοῦ Νείκους, καί ὁ φιλόσοφος δέν θά εἶχε κανένα λόγο νά μᾶς πῆ «ὁποτεδήποτε ἡ Φιλότητα βρίσκεται στή μέση της δίνης…». Ὁ Ἐμπεδοκλῆς λέγει πῶς «ὅταν τό Νεῖκος ἔφτασε στό κατώτατο βάθος τῆς δίνης, ἀλλά κατά τό χρόνο, ἀπό τό ἄλλο μέρος, πού ἡ Φιλοτητα φτάνει νά βρίσκεται κατά τόν ἄξονα τῆς δίνης, τότε ὅλα ἀρχίζουν νά συγκλίνουν γιά σχηματισμό ἑνότητας». Τό δέ (ἐν δέ μέσῃ Φιλότης…) δέν πρέπει νά ἀποδίδεται, ὅπως συνήθως γίνεται, μέ τό «καί», γιατί δέν εἶναι μόνο τό γένηται πού ἐκφράζει διαφορετική λειτουργία: τό δέ εἰσάγει ἀκριβῶς τή φράση μέ τήν ὁποια ἀντιπαρατάσσεται στό «πόστο» τοῦ Νείκους μιά διαφορετική θέση στήν ὁποία βρίσκεται ἡ Φιλότητα. Τό ἐν τῇ δή ἐξάλλου, πού μᾶς συνδέει μέ τά ἑπόμενα, ὁπου περιγράφονται γεγονότα τά ὁποία ἀνήκουν στήν ἄλλη φάση τοῦ κόσμου, ἡ ὁποία δηλαδή ἔρχεται μετά τό βασίλειο τοῦ Νείκους, εἶναι πολύ φυσικό νά ἔχη χρονική σημασία καί ὄχι χωρική. Ἡ χρονική αὐτή στιγμή, πού μᾶς περνᾶ στήν ἄλλη κοσμική φάση, εἶναι φυσικό νά μήν προσδιορίζεται ἀπό τό γεγονός ὅτι τό Νεῖκος ἵκετο στό κατώτατο βάθος τῆς δίνης (αὐό εἶναι ἕνα συντελεσμένο γεγονός), ἀλλά ἀπό τή διάρκεια τοῦ φαινομένου κατά τό ὁποῖο ἡ Φιλοτητα καταλαμβάνει τόν μέσο ἄξονα τῆς δίνης, ὁ ὁποῖος ὅμως χάνει συνεχῶς ἔκταση καί γίνεται τελικά ἕνα σημεῖο πού περικλείεται ἀπό τό Νεῖκος. Ἡ στιγμή λοιπόν τῆς μέγιστης ἀκμῆς τοῦ Νείκους εἶναι ἀκριβῶς ἡ στιγμή τῆς πτώσης του καί ἀντίστοιχα ἡ ἀρχή τῆς ἀνάπτυξης τῆς Φιλότητας. Ἔτσι ἔξηγεῖϊται γιατί ἀκολουθεΐ ἀμέσως ἡ περιγραφή τῆς πορείας τῶν στοιχείων γιά ἑνότητα. Τό ἔργο τοῦ Νείκους συντελέστηκε καί τό φαινόμενο δίνη δέν ὕπάρχει πλέον. Ἡ Φιλοτητα περικλείεται τώρα στό κέντρο τοῦ κόσμου ἀπό τό Νεῖκος, τό ὁποῖο ἀρχίζει νά ὑποχωρῆ πρός τά ἐξωτερικά στρώματα τοῦ κοσμικοῦ κύκλου. Εἶναι φυσικό νά δεχτοῦμε ὅτι, ὁταν τά στοιχεῖα ἔπαυσαν νά βρίσκωνται σέ στροβιλική κίνηση, κατέλαβαν θέσεις ἀνάλογες πρός τή βαρύτητά τους: στό κέντρο ἡ γῆ, κατόπιν τό ὑγρό στοιχεῖο, γύρω του ὁ ἀέρας καί ἐξωτερικά τό πύρινο στρῶμα τοῦ αἰθέρα. Ὅταν λοιπόν τό Νεῖκος, πού ἔχει τυλίξει τή Φιλοτητα στό κέντρο τοῦ διαφοροποιημένου κόσμου, ἐξαντλήση τίς δυνατότητες κυριαρχίας, ἡ Φιλότητα βρίσκει ἐλεύθερο πεδίο δράσης καί ἀρχίζει νά ἅπλώνη ἀποκεντρωτικά τή δύναμή της. Ἔτσι, εἶναι φυσικό ἡ γῆ νά ἀποτελοῦσε τήν πρώτη περιοχή πού δέχτηκε τήν ἐπιρροή τῆς Φιλοτητας. Ἡ συνέχεια τοῦ Β 35 (στ. 5 κ.ε.) περιγράφει ἀκριβῶς τά ἀποτελέσματα ἀπό τήν ἐπενέργεια τῆς Φιλότητας μέσα στή μάζα τῆς γῆς γιά τή δημιουργία ζωντανῶν ὄντων. Ὅταν ἡ Φιλοτητα θά ἐπεκταθῆ καί πρός τά ἄλλα στοιχεῖα καί ἐπενεργήση ὥστε αὐτά νά συνάψουν ἑνότητες, τό ἔργο τῆς ζωογονίας θά τείνη πρός τήν ὁλοκλήρωσή του. Στό μεταξύ τό Νεῖκος ἀποσύρεται βαθμηδόν πρός τήν περιφέρεια καί τελικά καταφεύγει στά ἔσχατα τέρματα κύκλου (Β 35,10). Ἡ ἔκφραση αὐτή καθώς καί ἡ παράλληλη τῶν δέ συνερχομένων ἕξ ἔσχατον ἵστατο Νεῖκος (Β 36) περιγράφουν τήν ἐντελῶς ἀντίθετη φάση τοῦ κόσμου. Κατά τή φάση αὐτή, πού ἡ Φιλότητα κερδίζει δύναμη εἰς βάρος τοῦ Νείκους, χωρίς ὡστόσο ἡ κυριαρχία της νά ἔχη ἀκόμα ἐπικυρωθῆ, τά στοιχεῖα διέπονται ἀπό διάθεση γιά ἕνωση καί εἶναι φυσικό νά ἀποδιώχνουν τήν ἐπιρροή τοῦ Νείκους. Σέ μερικά σημεῖα μονάχα τό Νεῖκος παρουσιάζει ἀκόμα κάποια ζωτικότητα (Β 35, 10-11) κι αὐτό συμβαίνει βέβαια σέ ἐξωτερικές ζῶνες τοῦ κύκλου. Αὐτός εἶναι δ λόγος γιά τόν ὁποῖο πολλές συστατικές ὕλες μένουν ἀκόμα «ἄμεικτες» ἀνάμεσα στίς ἀναμιγμένες (Β 35,8). Τελικά, ἀκόμα κι ἄν τό Νεῖκος παρουσιάζεται νά ἐξασφαλίζη γιά λίγο κάποια ὑπεροχή κατά τόπους, ἡ ἐπιρροή της Φιλοτητας βαίνει συνεχῶς αὐξανόμενη καί τείνει νά ὁλοκληρωθῆ (Β 35, 12-13). Χαρακτηριστική εἶναι ἡ ἀκολουθία ὅσον δ’ αἰέν ὕπεκπροθέοι (Νεῖκος), τόσον αἰέν ἐπῃει (Φιλότης), πού δείχνει ἀκριβῶς τήν πορεία κατά τήν ὁποια ἡ Φιλοότητα καταλαμβάνει τόσο χῶρο ὅσο χάνει τό Νεῖκος ὀπισθοχωρώντας. Ἄν, βέβαια, δηλωνόταν ὅτι ἡ Φιλότητα ἐνεργεῖ εἰς βάρος τοῦ Νείκους, θά περιμέναμε νά ὑπῆρχε στό κείμενο τό σχῆμα τόσον…ὅσον. Ὅταν τό συγκέρασμα ὅλων τῶν στοιχείων θά ἔχη ὁλοκληρωθῆ, τό κράτος τῆς Φιλοότητας θά πάρη τή μορφή μίας τέλειας, ἰσορροπημένης σφαίρας καί τό Νεῖκος θά μένη καθ’ ὁλη τή διάρκεια τοῦ θριάμβου της ἐξόριστο καί θά πλανᾶται στήν ἐξωτερική ἐπιφάνεια τῆς σφαίρας ἐξαντλημένο. Μέ τό πλήρωμα τοῦ χρόνου (τελειομένοιο χρόνοιο) καί ὅταν ἡ Φιλότητα δέν θά εἶναι πλέον σέ θέση νά συγκρατήση ἑνωμένα τά στοιχεῖα., τό Νεῖκος θά βρῆ χαλαρή τή συνεκτικότητα τῆς σφαιρικῆς μάζας καί θά ἀρχίση νά διεισδύη ἀπ’ ὁλα τά σημεῖα τῆς ἔξωτερικῆς ἐπιφάνειας μέ κατεύθυνση πρός τό κέντρο καί νά προκαλῆ διαρκῶς αὐξανόμενη κίνηση, ἡ ὁποία θά κάνη τή σφαίρα νά μετασχηματισθῆ σέ δίνη.
