Αρχαία Αθήνα, 632 π.Χ., ο Κύλων και οι οπαδοί του προβαίνουν σε μια εξέγερση που επρόκειτο να αιματοκυλήσει την πόλη-κράτος. Θα ακολουθούσαν κι άλλες εξεγέρσεις και αλληλοεξοντώσεις αριστοκρατών τα επόμενα 25-30 χρόνια.

Φάληρο, Μάρτιος του 2016. Η αρχαιολογική σκαπάνη φέρνει στο φως ένα πολυάνδριο. Οι 80 νεκροί είναι τοποθετημένοι σε παράταξη και φέρουν σιδηρά δεσμά στα χέρια. Ποια σχέση έχει ωστόσο το πρώτο γεγονός με το δεύτερο;

Η Αρχαιολογία συναντήθηκε με την Ιστορία στην προκειμένη περίπτωση. Η έφορος αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, Στέλλα Χρυσουλάκη, που προΐσταται και της ανασκαφής, παρουσίασε προχθές στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τα ευρήματα. Στο Φαληρικό Δέλτα, στο έργο του Κέντρου Πολιτισμού, που χρηματοδότησε το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», βρέθηκε το πολυάνδριο, που μας πηγαίνει στην εποχή του Κύλωνα.

Με μεγάλο ενθουσιασμό παρακολούθησε την παρουσίαση το ΚΑΣ. Οπως είπε η έφορος, το πολυάνδριο (ομαδικές ταφές ανδρών που έπεσαν όλοι μαζί) ήρθε στο φως τις τελευταίες 20 μέρες, μόλις μισό μέτρο κάτω από το αρχαίο έδαφος. Εχει εξεταστεί μακροσκοπικά το 50% των σκελετών και ανήκουν όλοι σε άνδρες καλοζωισμένους και, εκ πρώτης όψεως, χωρίς κατάγματα. Η πρώτη σκέψη της κ. Χρυσουλάκη για τον τρόπο θανάτου τους είναι πως ίσως έγινε σφαγή τους και ότι επρόκειτο για εκτέλεση.

Ολοι έχουν σιδερένια δεσμά στα χέρια, εκτός από έναν, στην άκρη του σκάμματος, ο οποίος έχει δεσμά στα πόδια. Οι δεσμώτες όμως δεν ήταν κοινοί κατάδικοι. Είναι τοποθετημένοι κατά παράταξη και έχουν δύο οινοχόες, από σπονδές. Δύο μικρά αγγεία, πολύτιμα όμως αφού χάρη σε αυτά ο τάφος χρονολογείται περί το 632 π.Χ. Τότε που ξεκινά η ιστορία του Κύλωνα.

Ταραχές

Ευπατρίδης της αρχαίας Αθήνας και γαμπρός του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη, το 632 π.Χ., όταν τύραννος στην Αθήνα ήταν ο Μεγακλής, κατέλαβε με στρατό την Ακρόπολη με σκοπό να πάρει τη θέση του. Εχασε και οι άνδρες του βρέθηκαν ικέτες στον ναό της Αθηνάς Παρθένου. Επρεπε επομένως να τους χαριστεί η ζωή. Αλλά με τέχνασμα, οι Αλκμαιωνίδες τους κατέβασαν από την Ακρόπολη και τους σκότωσαν. Αμέσως μετά στην Αθήνα ξέσπασαν ασθένειες οι οποίες αποδόθηκαν στο «Κυλώνειον άγος». Οι Αλκμαιωνίδες εξορίστηκαν και οι Αθηναίοι κάλεσαν από την Κρήτη τον μάντη Επιμενίδη για να κάνει θυσίες.

Επακολούθησε σειρά στάσεων και ταραχών μέχρι το 597 π.Χ. που ανέλαβε ο Σόλων να συμβιβάσει τα αντιμαχόμενα μέρη. Προφανώς τα ευρήματα ανήκουν στην ταραγμένη εκείνη εποχή.

Το ΚΑΣ συμμερίστηκε την άποψη πως οι νεαροί αριστοκράτες του πολυάνδριου ίσως ηττήθηκαν και εκτελέστηκαν σε κάποιο επεισόδιο εκείνων των χρόνων.

Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με τον δεσμώτη που είχε δεσμά στα πόδια. Σε γειτονικό χώρο, ακριβώς 101 χρόνια πριν, το 1915, εντοπίστηκαν σκελετοί που είχαν ταφεί αλυσοδεμένοι στα πόδια και μπρούμυτα. Μερικοί μάλιστα φαίνεται ότι είχαν χέρια και πόδια δεμένα μαζί.

Προφανώς πέθαναν με αποτυμπανισμό, όπως είχε πει ο ανασκαφέας τους, Στρατής Πελεκίδης. Ο κατάδικος δενόταν με το κεφάλι πάνω σε κομμένο κορμό δέντρου και ο δήμιος τον χτυπούσε μέχρι θανάτου στο κεφάλι με το τύμπανον (μάλλον ξύλινο κόπανο).

Το 1915

Οι νεκροί της ανασκαφής Πελεκίδη ήταν ακόμη πιο καλοζωισμένοι από τους νεκρούς των ταφών που αποκαλύφθηκαν τώρα. Η κ. Χρυσουλάκη λέει διστακτικά μια πρώτη σκέψη, σύμφωνα με την οποία ίσως επρόκειτο για τους αρχηγούς της στάσης, οι οποίοι αντιμετωπίστηκαν με πολύ άγριο τρόπο, ακόμη και με βασανισμούς. Ολα αυτά θέλουν μελέτη, όπως τονίζει.

Προς το παρόν, το ΚΑΣ ενθουσιάστηκε και σκεφτόταν μέχρι και επιτόπιο μουσείο, αλλά η γενική γραμματέας φρέναρε τον ενθουσιασμό, κλίνοντας προς την άποψη να απομακρυνθούν οι νεκροί και να καταχωσθεί το σκάμμα. Αν και το εύρημα είναι τεράστιας ιστορικής σημασίας, δεν φάνηκε να συμμερίζεται την πρόταση της Εφορείας Αρχαιοτήτων να συνεχιστεί με τις δικές της δυνάμεις η ανασκαφή.

Το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» στις συνεννοήσεις με την έφορο έχει καταστήσει σαφές ότι δεν πρόκειται να κάνει εκεί δεντροφυτεύσεις μετά τα ευρήματα, άρα δεν θέλει να μετάσχει στη συντήρηση και ανάδειξη των ευρημάτων.

Θα γίνει αυτοψία των μελών του Συμβουλίου, ίσως όμως θα έπρεπε να υπάρξει και μια συνεννόηση της πολιτικής ηγεσίας για το εύρημα.



ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ

268 ταφές, πλούσια κεραμική και ένα άλογο

Διακόσιες εξήντα οκτώ ταφές εντοπίστηκαν στη συγκεκριμένη ανασκαφή, η οποία γίνεται σε χώρο όπου έχει εντοπιστεί το αρχαίο νεκροταφείο του Φαλήρου. Οι περισσότερες (130 ταφές) είναι λακκοειδείς, οι 84 είναι εγχυτρισμοί, οι 18 ταφικές πυρές, οι 35 κιβωτιόσχημοι τάφοι και μία ταφή αλόγου.

Ανασκάπτονται πηλόχτιστες πυρές, τέσσερις εκ των οποίων για πρώτη φορά διασώζουν την ανωδομή τους, από τετράγωνες πλίνθους-πλάκες

Μια ταφή συνοδευόταν από μικρό οικόσιτο ζώο, ίσως χοιρίδιο, το οποίο βρέθηκε κοντά στα πέλματα του νεκρού. Επίσης, εντοπίστηκε επιμελημένη ταφή ίππου. Δεδομένης της άριστης κατάστασης των οστών, η μελέτη του ευρήματος πιθανόν να απαντήσει εάν πρόκειται για ταφή ή θυσία (όπως αναφέρεται στην «Ελένη» του Ευριπίδη).

Αμφορέας με σκύλο στη μετόπη, 670-620 π.Χ.

Πολλά έχουν γραφτεί για το φτωχό χαρακτήρα της κεραμικής του 7ου αι. π.Χ. Μέχρι τώρα είχαν εντοπιστεί χαρακτηριστικά δείγματα αμφορέων, μελανόμορφες λήκυθοι, αττικά μελανόμορφα αγγεία και κορινθιακή κεραμική, αγγεία με εικονιστικό διάκοσμο σε μετόπες (σκύλος, τροχός) κ.ά.

Οι ζωγράφοι

Στα αττικά μελανόμορφα ξεχωρίζει ένα υποστατό με λέοντα και σφίγγα των αρχών του 6ου αιώνα και το όστρακο πινακίου με σκηνή πρόθεσης του β΄ τετάρτου του 6ου αιώνα.

Από τα νέα ευρήματα αναθεωρείται η άποψη περί φτωχού χαρακτήρα, αφού υπάρχουν δείγματα πρωτοπόρων ζωγράφων της μέσης πρώιμης πρωτοαττικής (αγγεία του ζωγράφου του Πασσά και του ζωγράφου του Πολύφημου).

Το Φάληρο κρύβει εκπλήξεις από έργα αταύτιστων, προς το παρόν, ζωγράφων όπως ο πιθαμφορέας με ζεύγος αντωπών σφιγγών από το τρίτο τέταρτο του 7ου αιώνα.

Οι περιβαλλοντικές συνθήκες της νεκρόπολης διέσωσαν τόσο οργανικά υλικά, όπως τα ξύλα, όσο και μέταλλα – για παράδειγμα η πυξίδα με το πώμα της ακόμα σφραγισμένο με σίδηρο.