Ο λόγιος που διέδωσε τα Ελληνικά Γράμματα στην Ευρώπη
Σε μια εποχή όπου ο Ελληνισμός υπέφερε τα πάνδεινα κάτω από την κυριαρχία των τούρκων και η Κωνσταντινούπολη ήταν μια σκιά του παλιού ένδοξου εαυτού της, 8 χρόνια πριν την Άλωσή της γεννήθηκε εκεί το 1445 ο Ιανός Λάσκαρις, ο οποίος καταγόταν από επιφανή οικογένεια του Ρύνδακου της Βιθυνίας (νότια ακτή της προποντίδας).
Έζησε τις δραματικές στιγμές της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης σε ηλικία 8 ετών, βλέποντας τους ασιάτες εισβολείς να σκυλεύουν το λαβωμένο κορμί της Πόλης. Οι σκηνές που είδε, οι οιμωγές που άκουσε και οι φωτιές που έκαιγαν την Πόλη σημάδεψαν μια για πάντα την ψυχή του Ιανού Λάσκαρη. Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης βρήκε καταφύγιο μαζί με την οικογένειά του στην Πελοπόννησο που ακόμα ήταν σε ελληνικά χέρια και από εκεί κατέφυγε στην Κρήτη, η οποία εκείνη την εποχή βρίσκονταν στα χέρια των Βενετών.
Με εντολή του Βησσαρίωνα του Τραπεζούντιου, που διέκρινε την φιλομάθεια του νεαρού Ιανού στάλθηκε στην Βενετία. Εκεί σπούδασε κλασσικές σπουδές και μετά πήγε στην Πάντοβα όπου δίδασκε ο περίφημος λόγιος και δάσκαλος των Ελληνικών Γραμμάτων Ιωάννης Χαλκοκονδύλης, που πήρε τον νεαρό Λάσκαρη υπό την προστασία του.
Στην Πάντοβα έμεινε έως το 1472, οπότε έφυγε για την Φλωρεντία των Μεδίκων, της αρχοντικής οικογένειας που είχε κάνει την αυλή της ελληνική φιλοσοφική σχολή όπου διδάσκονταν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Στην Φλωρεντία δίδαξε ελληνική φιλοσοφία και λογοτεχνία και διηύθυνε την μεγάλη λαυρεντιανή βιβλιοθήκη που κοσμούσε την πόλη. Ένας από τους μαθητές του ήταν ο Μάρκος Μούσουρος που είχε καταφύγει ως πρόσφυγας στην Φλωρεντία το 1486.
Ο Ιανός Λάσκαρις στάλθηκε από τον Λαυρέντιο τον Μεγαλοπρεπή στην Ελλάδα για να βρει και να διασώσει χειρόγραφα από τα βέβηλα χέρια των τούρκων. Έτσι λοιπόν, επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη, την Θεσσαλονίκη, το Άγιο όρος, την Κρήτη αποκομίζοντας ένα πλήθος 200 χειρογράφων. Παράλληλα με την ανεύρεση χειρογράφων ήθελε να δει από πρώτο χέρι πώς ήταν η κατάσταση στην πατρίδα και αν μπορούσε να αποτιναχθεί ο τουρκικός ζυγός με την βοήθεια των δυτικών.
Το 1496 μετέβη στο Παρίσι ύστερα από πρόσκληση του βασιλιά Καρόλου Η' και έγινε σύμβουλός του και οργάνωσε την βασιλική βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Το 1500-1509 έγινε πρέσβης της Γαλλίας στο Μιλάνο και στην Βενετία, ενώ στην Βενετία μάλιστα έγινε μέλος της Νέας Ακαδημίας (ή Άλδειος Ακαδημία) και συναναστράφηκε με πολλούς Έλληνες λόγιους όπως ο Μάρκος Μούσουρος.
Το 1513 επέστρεψε στην Ιταλία και πήγε στην Ρώμη που είχε γίνει πάπας ο γιος του Λαυρεντίου, ο Λέων Ι' και του ζήτησε να ιδρύσει ένα Ελληνικό Γυμνάσιο στην Ρώμη για την διάδοση των Ελληνικών Γραμμάτων.
Το 1514 βοήθησε τον Μάρκο Μούσουρο να ιδρύσει το Γυμνάσιο και το 1517 ιδρύθηκε το τυπογραφείο. Ο Ιανός δεν επαναπαύονταν, αλλά πάντα ήταν σε εγρήγορση για να διαδώσει τον ελληνικό πολιτισμό.
Το 1518 επέστρεψε στο Παρίσι θέλοντας να ιδρύσει και εκεί ένα ελληνικό κολέγιο χωρίς να τα καταφέρει, το οποίο όμως ιδρύθηκε αργότερα, το 1530. Μετέφρασε στα λατινικά έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και εξέδωσε το 1508-9 τους «Έλληνες Ρήτορες», όπως επίσης και τις τραγωδίες του Σοφοκλή. Σχολίασε την Ιλιάδα και άλλους αρχαίους συγγραφείς. Έκανε πολλές προσπάθειες, όπως οι περισσότεροι Έλληνες λόγιοι της Δύσης για την απελευθέρωση της αγαπημένης του πατρίδας, δυστυχώς όμως, δεν κατάφερε να το κάνει πράξη.
Μερικά από τα συγγράμματά του ήταν η «Ανθολογία Ελληνικών Επιγραμμάτων», το «Περί κανονικού δικαίου», το «Σχόλια παλαιά εις την Ομήρου Ιλιάδα», το «Πορφυρίου φιλοσόφου ομηρικά ζητήματα».
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στην Ρώμη, όπου άφησε την τελευταία του πνοή αυτός ο μεγάλος Έλληνας σε ηλικία 90 χρόνων, το 1535.
Το επίγραμμα πάνω στο τάφο του Ιανού Λάσκαρη έγραφε: «Σε ξένη γη θάφτηκε ο Λάσκαρις. Μάθε ότι δεν λυπάται για τη φιλοξενία αυτή. Τη βρήκε γλυκιά. Ο πόνος είναι ότι η πατρίδα δεν δίνει πια ελεύθερο χώμα για την ταφή των Ελλήνων».
Αυτός ήταν ο Ιανός Λάσκαρις που με τον βίο του σφράγισε την διάδοση των Ελληνικών Γραμμάτων στην Δύση, προσπαθώντας να αφυπνίσει από το σκότος του μεσαίωνα τους δυτικούς και με αυτόν τον τρόπο να τους κάνει να βοηθήσουν την Ελλάδα να αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό.
Αίας ο Τελαμώνιος
Τ. Ο. Καβάλας
